صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (به انگلیسی Mutual Fund)، ابزاری مالی است که سرمایه‌گذاران مختلف می‌توانند با خرید واحدهای آن، به‌طور مشترک در مجموعه‌ای از اوراق بهادار مانند سهام، اوراق قرضه و سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری کنند. این صندوق‌ها با جمع‌آوری سرمایه‌های کوچک و بزرگ افراد و مدیریت حرفه‌ای آن‌ها، امکان دسترسی به بازارهای مختلف و تنوع‌بخشی به سرمایه‌گذاری را فراهم می‌آورند.
تاریخچه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به قرن 18 میلادی برمی‌گردد، زمانی که اولین صندوق‌ها در اروپا ایجاد شدند. با گذشت زمان، این صندوق‌ها به یکی از محبوب‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری در سراسر جهان تبدیل شده‌اند.
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟
این صندوق‌ها، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری هستند که از کنار هم آوردن سرمایه‌های خرد پدید می‌آیند و سپس، با بکارگیری سرمایه‌های جمع‌آوری شده، یک سبد یا پرتفوی (به انگلیسی Portfolio) از دارایی‌های مالی تشکیل می‌شود. به عبارت دیگر، صندوق‌های مشترک نقش یک واسطه مالی را دارند و افراد می‌توانند به کمک آن‌ها به طور غیر مستقیم سرمایه‌گذاری کنند. با توجه به این که سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی، نیازمند دانش و تجربه است و ریسک قابل توجهی را نیز به همراه دارد، این صندوق‌ها ابزارهایی مناسب برای افراد مبتدی ولی علاقه‌مند به بازار سرمایه هستند.
این صندوق‌ها با توجه به گردآوری منابع مالی سرمایه‌گذاران خرد، قادر هستند که در مقیاس بزرگ به سرمایه‌گذاری بپردازند. اختیارات چنین صندوق‌هایی در چارچوب اساسنامه و امیدنامه آن‌ها قرار می‌گیرد. این صندوق‌ها نقش مهمی در شکوفایی بازار سرمایه در سال‌های اخیر داشته اند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری افراد غیر حرفه‌ای از طریق این صندوق‌ها، می‌تواند از حجم هیجانات غیر منطقی بازار بکاهد.
انواع صندوق سرمایه گذاری مشترک
صندوق‌های مشترک بر اساس ترکیب دارایی‌های تشکیل دهنده، به دسته‌های مختلفی همچون سهامی، مختلط، درآمد ثابت و … تقسیم می‌شوند. صندوق سهامی، همانگونه که از نام آن پیداست، تنها از سهام تشکیل شده است. در نقطه مقابل، صندوق درآمد ثابت، از اوراق اخزا، مشارکت، اجاره و … شکل گرفته است. صندوق مختلط نیز، حالتی بین صندوق سهامی و صندوق درآمد ثابت است.
مزایای صندوق‌های مشترک
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک، مزایای بسیاری دارد که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
سرمایه‌گذاری غیر مستقیم و کاهش ریسک
همانگونه که پیش از این اشاره شد، سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، یک سرمایه‌گذاری غیر مستقیم محسوب می‌شود، زیرا که شخص سرمایه‌گذار، دیگر به طور مستقیم در معرض ریسک بازار قرار ندارد و دارایی او توسط مدیران حرفه‌ای و با تجربه صندوق مدیریت می‌شود.
مدیریت حرفه‌ای
افرادی که دارایی‌های صندوق‌های مشترک را مدیریت می‌کنند، تحلیلگران خبره مالی و مدیران سبد با تجربه هستند. چنین افرادی دائما بازار را رصد می‌کنند، با استفاده از ارتباطاتی که دارند، ممکن است بتوانند زودتر از دیگران از اخبار مطلع شوند و بنابراین می‌توانند تغییر روندهای بازار را بسیار سریع‌تر، پیش‌بینی کنند.
نقدشوندگی
در صورتی که شخص به طور مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه کند، ممکن است با دو نوع ریسک نقدینگی روبرو شود. مورد اول معمولا در شرایط افت نماد رخ می‌دهد و با توجه به هجوم سرمایه‌گذاران برای فروش، صف فروش تشکیل شده و چون خریداری وجود ندارد، فروش دارایی مورد نظر نیز امکان پذیر نیست و شخص باید در صف‌های فروش پشت سر هم، از دست رفتن سرمایه خود را به تماشا بنشیند. ریسک دوم هم زمانی رخ می‌دهد که به هر دلیلی معامله نماد مورد نظر متوقف می‌شود و تا زمان باز شدن آن که ممکن است مدت زمان نسبتا طولانی نیز باشد، امکان خرید و فروش دارایی وجود نخواهد داشت.
در نقطه مقابل، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک این امکان را به سرمایه‌گذاران می‌دهند که بتواند حتی در شرایط افت بازار، دارایی خود را نقد نمایند. افزون بر این، مساله توقف نماد نیز برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطرح نیست.
سرمایه‌گذاری در مقیاس کوچک
یکی از ویژگی‌های جذاب این صندوق‌ها، امکان سرمایه‌گذاری با مبلغ اندک است. در حال حاضر کمینه مبلغ قابل سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها 100 هزار تومان است.
معایب صندوق سرمایه گذاری مشترک
صندوق‌های مشترک، معایبی نیز دارند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره خواهد شد.
هزینه‌های صندوق‌های مشترک
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک دارای هزینه‌های مختلفی هستند که شامل کارمزد مدیریت، هزینه‌های عملیاتی و هزینه‌های بازاریابی می‌شود. این هزینه‌ها باید قبل از سرمایه‌گذاری مورد بررسی قرار گیرند.
ریسک‌های بازار
اگرچه می‌توان گفت که به طور کلی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار سهام، ریسک کمتری دارد، ولی همچنان دارایی سرمایه‌گذاری شده در معرض ریسک بازار سرمایه است و اگر بازار به طور کلی در وضعیت مناسبی نباشد، احتمال سوددهی صندوق نیز کم خواهد بود.
سازوکار صندوق سرمایه گذاری مشترک
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک، در قالب خرید تعدادی واحد سرمایه‌گذاری (به انگلیسی unit) صورت می‌گیرد. سرمایه‌گذاران برای خرید واحدهای سرمایه‌گذاری، درخواست صدور واحد را به مدیر صندوق ارسال می‌کنند و مدیر صندوق، پس از بررسی درخواست و دریافت مبلغ، واحدها را صادر می‌نماید. همچنین، برای فروش واحد های سرمایه‌گذاری نیز، درخواست ابطال واحد برای مدیر صندوق ارسال شده و مدیر پس از بررسی، واحدها را باطل نموده و مبلغ را به حساب سرمایه‌گذار واریز می‌نماید. به عبارت دیگر، صدور واحدهای سرمایه‌گذاری معادل با خرید و ابطال آن‌ها معادل با فروش است.
ارزش خالص دارایی (NAV)
ارزش خالص دارایی (به انگلیسی Net Asset Value) که به اختصار NAV نامیده می‌شود، از کسر بدهی‌های صندوق از مجموع دارایی‌های آن بدست می‌آید. NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، به طور روزانه محاسبه شده و نشان‌دهنده ارزش خالص دارایی‌های صندوق است.
سود صندوق سرمایه‌گذاری مشترک
به طور کلی، سود این صندوق‌ها از دو راه بدست می‌آید:
- افزایش ارزش صندوق (NAV): در صورتی که ارزش سبد یا پورتفوی صندوق افزایش یابد، در صورت ثابت ماندن بدهی‌ها، NAV صندوق نیز افزایش خواهد یافت و در نتیجه ارزش هر واحد سرمایه‌گذاری نیز افزایش می‌یابد.
- سود قابل تقسیم (به انگلیسی Dividend): بعضی از صندوق‌ها ممکن است از محل سودهای سهام سبد یا پورتفوی خود، اقدام به تقسیم سود در میان سهامداران در بازه‌های زمانی مشخص نمایند.
سوالات متداول
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری است که از کنارهم آوردن سرمایه خرد افراد مختلف تشکیل می‌شود.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟
سرمایه‌گذاری در این نوع صندوق‌ها دارای مزایای بسیاری است که از میان آن‌ها می‌توان به «سرمایه‌گذاری مستقیم و کاهش ریسک»، «مدیریت حرفه‌ای سرمایه» و «نقد شوندگی» اشاره نمود.
سرمایه‌گذاری در صندوق های مشترک چه معایبی دارد؟
سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها نیز دارای ریسک‌ها و معایبی است که از میان آن‌ها می‌توان به هزینه‌های سرمایه‌گذاری و ریسک‌های بازار سرمایه اشاره نمود.