با توجه به تحولات تکنولوژی در سالیان اخیر، سازوکارهای اقتصادی نیز دستخوش تغییر شدند و بازارهای سرمایه‌گذاری جدید جایگزین بازارهای سنتی شدند. یکی از بازارهای سرمایه‌گذاری که توجه بسیاری از مردم جهان را به خود معطوف کرده است، بازارهای مالی مربوط به بورس می‌باشد. در ایران نیز طی چند سال اخیر حجم عظیمی از جریان نقدینگی موجود در کشور در بازار بورس سرمایه‌گذاری شده است. بازار سرمایه‌گذاری بورس در ایران از ۴ دسته بازار بورس متفاوت تشکیل می‌شود :
· بازار بورس اوراق بهادار
· بازار فرابورس
· بازار بورس کالا
· بازار بورس انرژی
تفاوت بورس اوراق بهادار و بورس کالا
مهم‌ترین تفاوت بورس اوراق بهادار و بورس کالا، ماهیت سرمایه‌گذاری در این دو بازار می‌باشد چرا که بورس اوراق بهادار، محلی برای سرمایه‌گذاری بر سهام شرکتها و معامله آن‌ها می‌باشد ولی بورس کالا محلی برای معامله فیزیکی کالاها می‌باشد. اگرچه برخی تغییرات در سالیان اخیر باعث شده‌است که بورس کالا صرفا معامله فیزیکی کالاها نباشد.
در ادامه به صورت مختصر بازار بورس کالا را معرفی می‌کنیم و سپس تفاوت آن را با بازار بورس اوراق بهادار معرفی می‌کنیم.
بازار بورس کالا
در خرید و فروش در بازارهای سنتی مشکلاتی از قبیل نوسانات قیمت، عدم اعتماد طرفین معامله، عدم نظارت نهادهای ذی ربط بر قیمت‌ها وجود دارد. این مشکلات منجر شد تا بسیاری از عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان تمایل داشته باشند معاملات خود را از طریق بورس کالا انجام دهند. در این بازار کارگزاران به عنوان بخشی از چرخه بورس کالا، رابط میان متقاضیان و ارایه‌دهندگان بازار عمل می‌کنند.
در این بازار، معمولا کالاهای خام مانند فلزات، محصولات پتروشیمی، سیمان، محصولات کشاورزی معامله می‌شوند.
سایت بورس کالا ایران، مهم‌ترین مرجع برای دسترسی به آخرین اطلاعات مربوط به عرضه‌ها، معاملات و بازارهای مختلف می‌باشد. برای مشاهده سایت اینجا کلیک کنید.
لازم به ذکر است که بورس کالا، خود از بازارهای متفاوتی تشکیل می‌شود. در ادامه به معرفی تمامی این بازارها می‌پردازیم.
بازار فیزیکی
ساز و کار این بازار مشابه بازارهای سنتی می‌باشد و در آن محصولات فیزیکی معامله می‌شود. با این تفاوت که در اینجا مزایده صورت می‌گیرد. در این بازار محصولاتی مانند محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، محصولات صنعتی و معدنی تبادل می‌شود.
برای شروع معامله، فروشنده ابتدا یک قیمت پایه برای عرضه محصول خود پیشنهاد می‌دهد. سپس متقاضیان با توجه به حجم عرضه و قیمت پایه، قیمت پیشنهادی خود را ارائه می‌کنند. در نهایت محصول به بیشترین قیمت واگذار می‌شود.
بازار فرعی
معاملات در این بازار نیز مانند بازار فیزیکی صورت می‌پذیرد با این تفاوت که کالاهایی که در این بازار معامله می‌شوند به دلیل عدم تداوم عرضه یا استانداردپذیری، امکان پذیرش در بازار فیزیکی را دارا نیستند. برای مثال اموال غیرمنقول شامل املاک در بازار فرعی مبادله می‌شوند.
بازار مشتقه
این بازار به عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک می‌باشد. دو نوع قرارداد یعنی قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرند.
قرارداد آتی : در این قرارداد فروشنده باید در زمان معین، کالای مشخصی را به قیمت توافق شده به خریدار بفروشد. در طرف مقابل خریدار نیز باید کالای موردنظر را در زمان مشخص از خریدار بخرد.
قرارداد اختیار معامله : یک اختیار خرید، به خریدار این امکان را می‌دهد که دارایی مدنظر را در زمان معین یا قبل از آن به قیمت معین خریداری کند. یک اختیار فروش این امکان را به خریدار می‌دهد که دارایی مدنظر را در تاریخ معین یا قبل از آن به فروش برساند.
بازار مالی
بازار مالی به جهت ارتقا بخش تولیدی کشور و جمع‌آوری سرمایه و پول‌های سرگردان بوجود آمدند. در بازار مالی، اوراق سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد معامله قرار می‌گیرند.
مزایای استفاده از بورس کالا
با استفاده از بورس کالا، نسبت به نظارت نهادهای مربوطه بر قیمت و کیفیت کالاها و قراردادهای معامله شده اطمینان پیدا می‌کنیم.
با توجه به الکترونیکی بودن عقد قرارداد، سرعت و امنیت معاملات بیشتر می‌باشد.
قیمت گذاری دستوری در معاملات و قراردادها وجود ندارد و معاملات به سمت بازار آزاد رفته‌اند